De toekomst van maatschappijleer op het vmbo

Er gebeurt een hoop rondom maatschappijleer/-kunde  op het vmbo. Ik kan me ook goed voorstellen dat met je drukke baan het gros van vernieuwingen aan je voorbij gaat. Toch is het belangrijk om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen rondom je vakgebied. Zo kun je tijdig in gesprek met je schoolbestuur, voor het behoud, de vernieuwing en/of de versteviging van ons vak.

Hieronder schrijf ik over zes veranderingen die eraan zitten te komen. Hopelijk zet het je aan het denken over welke rol deze vernieuwingen op jouw school kunnen gaan spelen.

1. Vernieuwing vmbo: waar staat maatschappijkunde?

Ben je als leraar maatschappijleer mentor op basis/kader in de bovenbouw, dan zal de vernieuwing vmbo voor jou geen nieuws zijn. Als vakdocent, zul je hier misschien nog niet zo in thuis zijn.

In de vernieuwing vmbo zijn de sectoren vervangen door profielen. Als school kies je, net als bij sectoren, welke profielen je aanbiedt. De tien profielen zijn actueler, breder en bieden betere aansluiting op het mbo. Een profiel bestaat uit gemeenschappelijke vakken, profielvakken en keuzevakken. Een keuzevak kan een heel ander vak zijn dan wat bij het profiel past.

Als mentor van 3e klas kader, vind ik het een hele verbetering. De mogelijkheid om verschillende keuzevakken aan te bieden, maakt dat de leerling zich beter kan oriënteren op een vervolgopleiding en niet het gevoel krijgt vast te zitten binnen één profiel.

Binnen het gemeenschappelijke deel van ieder profiel hebben alle leerlingen nog gewoon maatschappijleer. Het venijn zit hem bij maatschappijkunde in de profieldelen. Nu de vier sectoren over zijn gegaan in tien profielen, is de kans dat maatschappijkunde door een school wordt aangeboden kleiner geworden. Sterker nog, bood de school al binnen hun sectoren wiskunde, biologie en economie aan, dan is het economisch slimmer om te kiezen voor dienstverlening & producten.

Onder het mom van een algemeen en breed profiel, zonder dat het vraagt om veel praktijkruimte, zullen scholen kiezen voor dienstverlening en producten (d&p). Op dat moment valt maatschappijkunde als mogelijk verplicht vak af en hoeft het vak niet meer aangeboden te worden.

2. De leergebieden van curriculum.nu

Heel simpel gezegd: onderwijs 2032 is afgeschoten, curriculum.nu is de doorstart. Doel is het actualiseren van het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs. Dankzij de vernieuwing vmbo, blijft de bovenbouw van het vmbo redelijk buitenschot. Wat nu het te verwachte resultaat gaat worden is ongewis. Het eindproduct levert ‘een visie’, ‘grote opdrachten’ en ‘bouwstenen’ op.

Het leergebied Mens & Maatschappij kijkt naar de wereld als leefomgeving van de mens en de mens als onderdeel van die wereld. Door vanuit meerdere perspectieven (historisch, economisch, geografisch, filosofisch en maatschappelijk) naar de soms complexe en steeds veranderende wereld om hen heen te kijken, leren leerlingen die wereld te begrijpen. M&M biedt kennis en vaardigheden als handvatten om ontwikkelingen, verschijnselen en vraagstukken niet alleen te begrijpen, maar erover ook een mening te vormen, die te waarderen en te beoordelen. Bron: Leergebied visie mens en maatschappij

Leraren maatschappijleer zijn actief op twee leergebieden: mens en maatschappij en burgerschap. Om in een notendop verder bijgepraat te worden, raad ik de pagina van de NVLM aan en dan met name de feedback die zij op de producten leveren.

Deze feedback bij het leergebied mens en maatschappij, is voor mij dan ook veelzeggend over het proces van curriculum.nu:

We vinden dat er bij M&M nog te weinig aandacht wordt geschonken aan kennis. Daardoor is het onderscheid met het tussenproduct van burgerschap niet altijd goed te zien. In het voortgezet onderwijs zou de kracht van M&M toch moeten zitten in de (vanuit de sociale en geesteswetenschappen afkomstige) kennis. Vanuit verschillende vakperspectieven kennis opdoen over de samenleving, Dat is de kracht van M&M en die zien we nu nog te weinig terug in de grote opdrachten.

Evenals de feedback bij burgerschap, om de opdrachten van burgerschap bij alle vakken te laten terugkomen:

Het is onwenselijk en onnodig om de grote opdrachten een geïntegreerd onderdeel te laten zijn van álle vakken en leergebieden/de school als geheel. Specifieke vakken en leergebieden bieden specifieke aanknopingspunten om iets aan burgerschapsvorming te doen. Vakken en leergebieden moeten dus uitgaan van hun eigen kracht, ook als het om de burgerschapsdoelen gaat. (…) Maar we vinden het niet goed als genegeerd wordt dat voor bepaalde aspecten en onderdelen van burgerschap specifieke vakken en de expertise van bepaalde vakdocenten vereist is. In ieder geval die van maatschappijleer.

In 2019 bepaalt de Tweede Kamer wat er met curriculum.nu gaat gebeuren. Er is nogal kritiek vanuit verschillende hoeken en ook de onderwijswoordvoerders van partijen kijken kritisch mee.

3. Wetsvoorstel ‘kompas voor burgerschapsonderwijs’

Wat moeten leraren maatschappijleer nu met burgerschap binnen de school. Ik schreef over deze worsteling al eerder. Het ministerie kwam in juni 2018 met een nieuw wetsvoorstel, dat bracht al wat meer kaders. De school moet aantonen dat er wordt gedaan aan kennisoverdracht, met “democratiezin” moet binnen de school worden geoefend. De precieze inkleuring is nog ver weg, het moet eerst nog worden behandeld in de Tweede Kamer en daarnaast wordt er met een schuin oog gekeken naar de ontwikkelingen bij curriculum.nu met het leergebied burgerschap.

4. Syllabusherziening maatschappijkunde

Voor een complete syllabusvernieuwing bij maatschappijkunde, waar de NVLM voor pleitte, was geen ruimte. Wel kon het ministerie overtuigt worden van de nodige herziening in het CSE van maatschappijkunde. Op dit moment is de commissie bezig met het herzien van de syllabus, naar verwachting zien we daar eind dit jaar de eerste resultaten van.

5. Eindrapport staatscommissie Parlementair stelsel

In oktober 2018 zijn op uitnodiging van de staatscommissie Parlementair Stelsel een aardig aantal leraren maatschappijleer bij elkaar gekomen. Het doel van deze bijeenkomst was de rol van maatschappijleer bij het versterken van democratie en rechtsstaat. Een vruchtbare bijeenkomst bleek uit het eindrapport:

De staatscommissie meent dat de positie van de vakken geschiedenis en staatsinrichting en maatschappijleer/-kunde in het gehele voortgezet onderwijs fors moet worden versterkt teneinde de gewenste substantiële verbetering van de kennis en vaardigheden over de democratische rechtsstaat te bewerkstelligen.

En komt daarbij met een aantal concrete aanbevelingen:

• een doorlopende leerlijn burgerschapsvorming, met nadruk op attitude en vaardigheden;
• maatschappijleer/-kunde wordt in het gehele voortgezet onderwijs verplicht en maken deel uit van het centraal schriftelijk examen;
• geen inspanningsverplichting meer op het mbo;
• maar ook: geen compensaties meer en vooral inzetten op de bevoegde leraren.

Download het hele rapport (hoofdstuk 6.5 gaat over onderwijs) op de website van de staatscommissie.

Nu betekent dit niet dat al deze punten automatisch direct worden overgenomen. Het kabinet zal dit jaar met een reactie hierop komen. Bekijk je het positief, dan is er een gedegen kans dat het kabinet deze punten direct kan oppakken omdat het om relatief eenvoudigere punten uit het eindrapport gaat. Bekijk je het negatief kan de minister dit ook bij curriculum.nu op het bordje schuiven, waarvan het resultaat dus nog erg onzeker is.

6. De nieuwe leerweg: Maatschappijkunde als praktijkvak?

In Maatschappij & Politiek van december 2018 schrijft Coen Gelinck namens de NVLM over de rol die maatschappijkunde kan spelen bij de samenvoeging van de GL en TL-stroom. Een interessant voorstel, wat het aanbieden van maatschappijkunde interessanter voor scholen kan maken. Hierbij wordt de SE-stof praktijkgericht ingevuld, de CSE-stof blijft vervolgens theoretisch.

Het is nog een prematuur voorstel, maar zeker een om in de gaten te houden en wellicht al eens je gedachte over te laten gaan. Hoe zouden we de domeinen binnen het SE praktisch willen invullen?

[reageer]Hoe kijk jij aan tegen deze vernieuwingen? Laat je reactie achter:[/reageer]